วัดกลางบางแก้ว
เสาของหอ ไตรที่ตั้งอยู่ในน้ำ ทางด้านกว้างมีเสา 3 ต้น แบ่งเป็น 2 ห้อง ทางด้านยาวมีเสา 5 ต้น แบ่งเป็น 4 ห้อง มีตงแผ่นใหญ่หนายึดเสาตามแนวยาว บนตรงแต่ละเสา
มีรอดใหญ่หนา กว้าง 18 ซม. สูง 20 ซม.พาดยาวตรงยอดเสาตลอดแนวกว้าง ระหว่างรอดหนานี้ มี รอดบางกว่าอีกแผ่นหนึ่งตั้งรองรับพื้นไม้กระดานซึ่งเป็นไม้สักทั้งหมด จากขนาดของไม้เห็นว่าเป็นโครงสร้างที่แข็งแรงมาก ช่วงล่างต่ำลงไปมีไม้ยึดเสาอยู่อีกชั้นหนึ่ง ภายในมีห้องอีกชั้นหนึ่งเป็นห้องสี่เหลี่ยมตรงกลางโดยรอบเป็นทางเดินด้าน ข้างกว้าง ประมาณ 1.38 เมตร ด้านสกัดหรือด้านหัวท้ายทางเดิน กว้าง 1.78 เมตร ห้องกลางเป็นสองห้องใหญ่ยกพื้นสูงจากระดับพื้นกระดาน 50 ซม. ขอบล่าง และแนวจรดเพดานเป็นลวดบัว ผนังเป็นบานประตูสูงจากพื้นจรดเพดาน สูง 1.93 เมตร แต่ละบานกว้างไม่เท่ากันมีขนาด 42 ,42.5 และ 43 ซม. ด้านกว้างมี 5 บาน และด้านยาวที่เป็นสองห้อง มี 11 บาน โดยบานที่ 6 อยู่ตรงเสากลางพอดี ลักษณะของอาคารและฝาผนังทั้งหมดเป็นแบบอาคารทรงไทย คือ ส่วนบนสอบเล็กน้อยเข้าหาแนวกึ่งกลาง ในแนวยาวของผนังด้านทิศใต้ ตรงกับประตูชั้นนอกเป็นบานประตูหลัก 2 บาน ซึ่งมีลวดลายแตกต่างจากบานอื่น ๆ โดยช่องสี่เหลี่ยมสูง ส่วนบนเป็นภาพเขียนสีฝุ่นเป็นทวารบาลแบบจีน รูปที่บานซ้าย น่าจะเป็นกวนอู และบานขวา น่าจะเป็นเตียวหุยมีลักษณะเป็นนักรบมือถือง้าวเป็นอาวุธลายประดับ ในกรอบสี่เหลี่ยมเล็กส่วนบนและล่างของทวารบาล เป็นลายจำหลักไม้ปิดทองรูปเสี้ยวกาง ใต้ลายเสี้ยวกางเป็นช่อสี่เหลี่ยมสูงจำหลักไม้ปิดทองเป็นรูปมังกร ดั้นเมฆมังกรมี 4 เล็บบานที่ อยู่ถัดจากบานประตูไปทางซ้าย กรอบบนเป็นรูปเทพนม หันหน้าเข้าหาประตูหรือหันหน้าไปทางขวากรอบล่างเป็นลวดลายพันธุ์พฤกษา ทางด้านสกัดหรือด้านทิศตะวันตก 5 บาน กรอบบนเทพนมหันหน้า ไปทางขวาเช่นกัน และกรอบล่างเป็นลายพันธุ์พฤกษา ผนัง ด้านทิศเหนือ 11 บาน กรอบบนเป็นลายเทพนมที่หันหน้าไปทางซ้ายและกรอบล่างเป็นลายพันธุ์พฤกษาเช่น เดียวกัน ลายในกรอบล่างนี้ รวมทั้งที่ผนังด้านตะวันตกและด้านใต้ บานที่อยู่ริมตรงเสามุม เป็นรูปดอกไม้ในแจกันลักษณะคล้ายคลึงกับแจกันแบบที่เรียกว่า ปูรณฆฏะ หรือแจกัน บ่งความอุดมสมบูรณ์ ซึ่งเป็นเครื่องบูชาที่นิยมกันทั่วไปทั้งในศิลปะไทยและอินเดียผนังด้านทิศตะวันออก
คง เป็นผนังเอกของอาคารนี้กรอบบนคงเป็นรูปเทพนมที่หันหน้าไปทางซ้าย ส่วนกรอบล่างที่เป็นลวดลายจำหลักไม้ปิดทองนั้น แตกต่างจากพันธุ์พฤกษาในผนังด้านอื่น คือที่บานซ้ายสุดและขวาสุดคู่กันเป็นรูปเต่าแบกทรัพย์ศฤงคารอันอุดมสมบูรณ์ คู่ถัดมาเป็นกวาง และกรอบของบานกลาง คือรูปช้างที่มีทรัพย์สินมีค่าทั้งสิ้นลาย เทพนมที่เป็นภาพจิตรกรรมไทยสีฝุ่นนี้ มีที่น่าสังเกตและน่าสนใจในทำนองเดียวกันกับลวดลายจำหลักไม้ปิดทองในแต่ละ บาน ก็มีความแตกต่างที่น่าสนใจเช่นกัน ดังจะได้กล่าวถึงโดยละเอียดต่อไปนี้
ผนังด้านทิศเหนือ
ผนัง ด้านนี้มีทั้งหมด 11 บาน ลวดลายและการตกแต่งอยู่ในระเบียบเดียวกันคือ เทพนมหันหน้าไปทางซ้ายทั้งหมดประทับนั่งบนฐานชุกชีสูงเต็มภาพ ต่างกับก่อนหน้านี้ที่ฐานเตี้ยและมีรูปกรอบสี่เหลี่ยมรองรับ และช่องที่ 4 ของแต่ละบานก็เป็นลายจำหลักไม้เช่นกัน
เทพนม องค์ที่ 1 หันหน้าด้านข้าง พื้นด้านหน้าเทพนมเป็นธงสามเหลี่ยมชายแหลมก้านธงมีพุ่มประดับ ยอดธงเป็นตรีศูล ด้านหลังของเทพนมเป็นพุ่มดอกไม้ลายไทยก้านยาวสูงจดขอบบนเทพนมองค์ที่ 2 หันหน้าเสี้ยว พื้นหลังเป็นรูปธงและพุ่มดอกไม้เทพนมองค์ที่ 3 หันหน้าด้านข้าง พื้นหลังเป็นรูปธงและพุ่มดอกไม้เทพนมองค์ที่ 4 หันหน้าเสี้ยว พื้นหลังเป็นรูปธงและพุ่มดอกไม้เทพนมองค์ที่ 5 หันหน้าด้านข้าง พื้นหลังเป็นรูปธงและพุ่มดอกไม้เทพนมองค์ที่ 6 หันหน้าเสี้ยว พื้นหลังเป็นรูปธงและพุ่มดอกไม้เทพนมองค์ที่ 7 หันหน้าด้านข้าง พื้นหลังเป็นรูปธงและพุ่มดอกไม้เทพนมองค์ที่ 8 หันหน้าเสี้ยว พื้นหลังเป็นรูปธงและพุ่มดอกไม้เทพนมองค์ที่ 9 หันหน้าด้านข้าง พื้นหลังเป็นรูปธงและพุ่มดอกไม้เทพนมองค์ที่ 10 หันหน้าเสี้ยว พื้นหลังเป็นรูปธงและพุ่มดอกไม้เทพนมองค์ที่ 11 หันหน้าด้านข้าง พื้นหลังเป็นรูปธงและพุ่มดอกไม้ลวดลายใน ช่องที่ 4 ของบานซึ่งเป็นลวดลายจำหลักไม้ปิดทองล่องชาดประดับกระจกนั้น บานที่ 1 และบานที่ 11 เป็นรูปแจกันดอกไม้และมีโต๊ะตั่งเล็ก ๆ ตั้งผลไม้ปรกอบด้วยส่วนบานที่ 8 2 ถึง 10 เป็นลายพันธุ์พฤกษาคล้ายคลึงกัน แต่ก็แตกต่างจากผนังด้านอื่นและการจัดองค์ประกอบของลายก็เห็นได้ชัดว่าเป็น 2 แบบ
ผนังด้านทิศใต้
เป็น ผนังด้านเดียวกับบานประตู หากนับจากมุมขวามือมีผนัง 2 บาน ถัดไปเป็นประตูคู่หนึ่งและถัดจากประตูไปทางซ้ายเป็นผนังอีก 7 บาน บานที่เป็นฝาผนังลักษณะเป็นบานเฟี้ยม แต่ละบานสูง 1.93 ซม. และมีความกว้างไม่เท่ากัน คือกว้าง 42 ,42.5 และ 43 ซม. ตามลักษณะของการแต่งบานเหล่านี้ทีละบาน เพื่อให้ร่องที่ขอบบานด้านข้างประกบกันสนิท ด้านหน้าของแต่ละบานเป็นลายกรอบกว้างประมาณ 5 ซม. สลักลายดอกไม้ปิดทองล่องชาดประดับ กระจกเป็นหน้ากระดานตลอดด้าน แล้วจึงแบ่งเป็นช่องๆสำหรับใส่ลายและภาพเป็นระเบียบเดียวกันคือ ช่องบนเป็นกรอบเล็กรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้าแนวนอน กว้างเต็มบานสูง 13 ซม.ใส่ลายจำหลักไม้เป็นลายดอกพุดตานปิดทองกรอบช่องที่สอง กว้าง 27 ซม.สูง 58.5 ซม. เซาะร่องไม้กระดานแบบฝาปะกนแผ่นไม้กระดาน กลางกรอบเขียนสีฝุ่นเป็นรูปเทพนมประกอบลวดลาย กรอบช่องที่ 3 เป็นช่องเล็กจำหลักลายดอกไม้เหมือนช่องแรก กรอบช่องที่ 4 เป็นช่องสูงเหมือนช่องที่ 2 ที่เป็นภาพเขียนและมีขนาดเท่ากัน เป็นแบบฝาปะกนเช่นเดียวกัน แต่ตรงส่วนกลางเป็นลายจำหลักไม้ปิดทองล่องชาดประดับกระจก ช่องที่ 5 เป็นช่องเล็กเหมือนช่องที่ 1 และช่องที่ 3 จิตรกรรม รูปเทพนมที่บานของฝาผนังด้านทิศใต้ บานแรกอยู่ที่มุมขวามือเทพนมหันหน้าเข้าหาบานประตู คือหันหน้าไปทางซ้าย การจัดองค์ประกอบเป็นระเบียบเดียวกันของผนังด้านทิศใต้นี้ คือองค์เทพนมประทับนั่งบนฐานลวดลายดอกไม้แบบฐานลวดลายดอกไม้แบบฐานชุกชีสี อ่อนหวาน แต่เป็นฐานเตี้ยจึงตั้งอยู่บนโครงกรอบสี่เหลี่ยม 4 ช่องต่อกันอีกชั้นหนึ่ง จิตรกรรมมีความแตกต่างกัน ดังนี้
เทพนมองค์แรก หันหน้าเสี้ยวเข้าหาประตู พื้นหลังเป็นลายนกเทพนม องค์ที่สอง หันหน้าด้านข้าง พื้นหน้าเป็นลายมังกรดั้นเมฆ ด้านหลังเทพนมเป็นลายเมฆและมีรูปวงกลมสีเหลืองในหมู่เมฆเหมือนพระจันทร์ อยู่ส่วนบนของภาพมีอักษรจีนในวงกลมสีเหลืองนี้ตัวหนึ่ง ลายจำหลักไม้ในช่องที่ 4 ของบานด้านล่าง บานแรกอยู่มุม จึงเป็นรูปแจกันดอกไม้ประกอบลวดลายจำหลักไม้ปิดทองล่องชาดประดับกระจก ส่วนบานถัดไปเป็นลายพันธุ์พฤกษาผนังทางด้านซ้ายมือของประตูภาพ ที่ผนังบานแรกเป็นเทพนมหันหน้าด้านข้างเข้าหาประตู หรือหันหน้าไปทางขวาพื้นเป็นลายเมฆ ด้านหน้าของเทพนม ป็นลายมังกรดั้นเมฆด้านหลังมีวงกลมเล็ก ๆ สีเหลืองในหมู่เมฆคล้ายพระจันทร์และมีอักษรจีนอยู่ในพระจันทร์นี้ตัวหนึ่ง คล้ายกันกับที่บานทางขวาของประตู เทพนมองค์ถัดไปเป็นรูปหน้าเสี้ยว หน้าสวยอ่อนหวานเหมือนหน้าสตรี แต่รูปร่างมิได้แสดงว่าเป็นสตรี พื้นภาพเป็นลายไทยเทพนมองค์ที่ 3 เป็นรูปหันหน้าด้านข้าง พื้นลายเป็นลายพันธุ์พฤกษาเทพนมองค์ที่ 4 เป็นรูปหน้าเสี้ยว พื้นลายเป็นลายไทยเทพนมองค์ที่ 5 เป็นรูปหน้าด้านข้าง พื้นลายเป็นลายพันธุ์พฤกษาเทพนมองค์ที่ 6 เป็นรูปหน้าเสี้ยว พื้นลายเป็นลายไทยเทพนมองค์ที่ 7 เป็นรูปหน้าด้านข้าง พื้นลายเป็นพันธุ์พฤกษา ดอกไม้สวยงามมาก และเป็นบานริมซ้ายของผนังด้านทิศใต้นี้ส่วน ลายในกรอบช่องที่ 4 ซึ่งเป็นช่องสูงเท่า ๆ กันกับภาพจิตรกรรม บานที่ 1 5 เป็นรูปดอกพุดตานและเครือเถาสอดร้อยกัน จำหลักไม้ปิดทองล่องชาดประดับกระจกทั้ง 5 บาน นี้ลวดลายคล้ายกันจะแตกต่างก็บานที่ 6 ลวดลายพันธุ์พฤกษาที่ละเอียดและแน่นขึ้น ตรงกลางของแผ่นลายเป็นรูปแมลงตัวหนึ่ง บานที่ 7 เป็นรูปแจกันดอกไม้ มีรูปดอกไม้ขนาดใหญ่ประกอบลวดลายพันธุ์พฤกษา ทำนองหม้อน้ำแห่งความอุดมสมบูรณ์ หรือปูรณะฆฏะของอินเดียผนังด้านทิศตะวันออก
ผนัง ด้านนี้มีอยู่ 5 บาน การตกแต่งเป็นระเบียบเดียวกันคือ เทพนมในช่องที่ 2 ของแต่ละบานหันหน้าไปทางซ้ายมือประทับนั่งบนฐานชุกชีเตี้ยและมีชั้นลูกกรง รองรับอีกชั้นหนึ่ง
เทพนมองค์แรก หันหน้าด้านข้าง พื้นหลังเป็นลายพันธุ์พฤกษาเทพนมองค์ที่ 2 หันหน้าเสี้ยว พื้นหลังเป็นลายพันธุ์พฤกษาเทพนมองค์ที่ 3 หันหน้าด้านข้าง พื้นหลังเป็นลายพันธุ์พฤกษาเทพนมองค์ที่ 4 หันหน้าเสี้ยว พื้นหลังเป็นลายพันธุ์พฤกษาเทพนมองค์ที่ 5 หันหน้าด้านข้าง พื้นหลังเป็นลายพันธุ์พฤกษาลวดลายจำหลักไม้ในช่องที่ 4 ของแต่ละบานด้านนี้ ดูมีความแตกต่างและอาจจะเป็นผนังด้านที่เน้นเป็นพิเศษ
บาน แรกเป็นรูปแจกันดอกไม้ตั้งอยู่บนหลังเต่า และเต่าอยู่บนตั่งเล็ก ๆ อีกชั้นหนึ่ง บานถัดไปเป็นรูปแจกันดอกไม้ตั้งอยู่บนหลังกวาง ที่ยืนบนฐานสี่เหลี่ยมลายโชคภาภ บานกลางเป็นรูปช้างยืนบนฐานโชคลาภ และบนหลังช้างเป็นเหมือนโต๊ะหมู่ที่ประดิษฐานพันธุไม้แห่งความอุดมสมบูรณ์มี ผลดก
บานที่ 4 เป็นรูปกวางที่บรรทุกความอุดมสมบูรณ์มาเช่นเดียวกัน และหันหน้าเข้าหาช้าง
บานที่ 5 เป็นรูปเต่าที่มีแจกันดอกไม้อยู่บนหลังคล้ายกับบานแรก
ภาย ในหอไตรนี้ แต่เดิมเป็นที่เก็บคัมภีร์และสมุดข่อยของทางวัดบรรจุอยู่ ตู้ลายรถน้ำจำนวน 5 ตู้ และของเก่าบางอย่าง เอาไว้ค่อนข้างหน้าแน่นและไม่เป็นระเบียบ ปัจจุบันทางวัดได้นำคัมภีร์สมุดข่อย และข้าวของต่าง ๆ ไปจัดแสดงไว้อย่างเป็นระเบียบในพิพิธภัณฑ์พระพุทธวิถีนายก ซึ่งเป็นอาคารใหญ่ทางด้านหน้าของหอไตร ตัวหอไตรปัจจุบันจัดทำความสะอาด เพื่อให้มีสภาพดีที่สุดและมีอายุยืนยาวต่อไปผนังด้านทิศตะวันตก
ผนัง ด้านนี้มีทั้ง 5 บาน ลวดลายและการตกแต่งอยู่ในระเบียบเดียวกัน คือจิตรกรรมในช่องที่ 2 ของแต่ละบาน เป็นภาพเทพนมหันหน้าไปทางขวามือของผู้ดูประทับนั่งบนฐานชุกชีมีลวดลายประกอบ ดอกไม้สีสวยงามชุกชีนี้เตี้ยจึงตั้งอยู่บนคานสีขาวมีลูกกรงเป็นเป็นลูกแก้ว รองรับคานและมีช่องเล็ก ๆ อยู่ที่ส่วนฐานตรงนี้ด้วยช่องที่ 4 เป็นลวดลายจำหลักไม้ปิดทองล่องชาดประดับกระจก ลายละเอียดของภาพบนบานผนังด้านนี้ มีดังนี้
เทพนมองค์แรก หันหน้าด้านข้าง พื้นเป็นลวดลายพันธุ์พฤกษา
เทพนมองค์ที่ 2 หันหน้าเสี้ยว พื้นเป็นลวดลายพันธุ์พฤกษา
เทพนมองค์ที่ 3 หันหน้าด้านข้าง พื้นเป็นลวดลายพันธุ์พฤกษา
เทพนมองค์ที่ 4 หันหน้าเสี้ยว พื้นเป็นลวดลายพันธุ์พฤกษา
เทพนมองค์ที่ 5 หันหน้าด้านข้าง พื้นเป็นลวดลายพันธุ์พฤกษา
ลวดลายจำหลักไม้ในช่องที่ 4 ของแต่ละบาน ทั้ง 5 บานเป็นรูปแจกันดอกไม้ประกอบกับลายพันธุ์พฤกษา ลวดลายปิดทองล่องชาดประดับกระจกและแจกัน มีสิ่งอื่นประกอบเพิ่มความงามมากขึ้น เช่นมีตะกร้า มีฐานรองรับแจกันเป็นตั่งเล็ก ๆ หรือเป็นโต๊ะขาสิงห์ด้วย
